21 ოქტომბერი, 2016 წელი

საქართველოს უზენაესი სასამართლო
სამოქალაქო საქმეთა პალატა
შემდეგი შემადგენლობით:
თავმჯდომარე:
მზია თოდუა
მოსამართლეები:
ეკატერინე გასიტაშვილი, პაატა ქათამაძე,

საქმის განხილვის ფორმა - ზეპირი განხილვის გარეშე

კასატორი - ზ. თ-ე (მოსარჩელე)

მოწინააღმდეგე მხარე - ნ. ს-ე (მოპასუხე)

გასაჩივრებული გადაწყვეტილება - თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2016 წლის 19 თებერვლის გადაწყვეტილება

კასატორის მოთხოვნა - გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და, ახალი გადაწყვეტილების მიღებით, სარჩელის დაკმაყოფილება

დავის საგანი - ხელშეშლის აღკვეთა

ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი:

1. საჯარო რეესტრის ამონაწერის მიხედვით, ქ. თბილისში ალ. დ-ას ქუჩა №1/3 ლ-ის ქუჩა №8-ში მდებარე უძრავი ქონება (ს/კ 0-; 639 კვმ) 2.00/12.00 წილზე რეგისტრირებულია ზ. თ-ის (შემდეგში: მოსარჩელე ან კასატორი) საკუთრების უფლება (ტ.1, ს.ფ.15-16), ხოლო ალ. დ-ას №5-ში მდებარე უძრავ ქონებაზე (ს/კ: 0..; შემდეგში - სასტუმრო), რეგისტრირებულია ნ. ს-ის (შემდეგში: მოპასუხე ან აპელანტი) საკუთრების უფლება (ტ.1, ს.ფ.13-14; იხ. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის, შემდეგში სსკ, 183-ე, 311-312 მუხლები).

2. საქმის მასალებით დადგენილია, რომ მოსარჩელის კუთვნილ 639 კვმ მიწის ნაკვეთსა და მასზე განლაგებულ სახლს და მოპასუხის კუთვნილ 130 კვმ მიწის ნაკვეთსა და მასზე განთავსებულ სასტუმროს აქვთ საერთო საზღვარი (სსკ-ის 174-ე მუხლი). სასტუმროს იმ კედელს, რომელიც მდებარეობს მოსარჩელის საცხოვრებელი სახლის მომიჯნავედ, მისივე მიწის ნაკვეთის მხარეს აქვს 11 ფანჯრის ღიობი, რომელთაგან 9 ასრულებს თავის ფუნქციურ დანიშნულებას, ერთი ამოშენებულია, ხოლო მეორეში კონდინციონერია ჩაშენებული. ასევე, დამონტაჟებულია სავენტილაციო ხვრეტები და სამტრედეები (ტ.1, ს.ფ.22-28; 152-157).

3. სარჩელის საფუძვლები

3.1. მოსარჩელემ, 2013 წლის 13 მაისს აღძრული სარჩელით, მისი საკუთრებით ნორმალური სარგებლობის უკანონო ხელშეშლის აკრძალვა მოითხოვა მოპასუხისაგან, რა მიზნითაც ამ უკანასკნელს უნდა დავალებოდა სასტუმროს კედლის ყველა ფანჯრისა და სავენტილაციო ხვრეტის გაუქმება;

3.2. მოსარჩელემ დამატებით მიუთითა, რომ აღნიშნულ საკითხზე მას უკვე ჰქონდა დავა სასტუმროს სხვა თანამესაკუთრესთან, და იქიდან გამომდინარე, რომ მისთვის არ იყო ცნობილი ამ მოპასუხის თაობაზე, ხელმეორედ უწევდა დავის წამოწყება (იხ. სარჩელი - ტ.1, ს.ფ. 1-12).

4. მოპასუხის შესაგებელი

4.1. მოპასუხემ მოთხოვნის გამომრიცხველი შესაგებლით არ ცნო მის წინააღმდეგ აღძრული სარჩელი და განმარტა, რომ მოპასუხის კუთვნილი უძრავი ქონება, რომელიც აშენებული იყო კანონით დამტკიცებული პროექტის მიხედვით და ექსპლოატაციაში იყო მიღებული 1995 წელს, ემიჯნებოდა მოსარჩელის ქონებას, რომელიც თავის მხრივ, თანასაკუთრებას წარმოადგენს და თანამესაკუთრეთა შორის არ არის გამიჯნული ეზოზე საკუთრების უფლება. ასევე, მოსარჩელე ვერ ასაბუთებდა, თუ რაში გამოიხატებოდა მიწის ნაკვეთით სარგებლობის უკანონო ხელშეშლა. მოპასუხე უძრავი ქონების მესაკუთრეა 1991 წლიდან, ხოლო მოსარჩელემ საკუთრების უფლება 2006 წელს გაცემული სამკვიდრო მოწმობის საფუძველზე მოიპოვა, სარჩელი კი აღძრულია 2013 წელს, 7 წლის შემდეგ, რაც ადასტურებს მოთხოვნის ხანდაზმულობას (იხ. შესაგებელი- ტ. 1, ს.ფ. 41-50).

4.2. საქმის მასალებშია თბილისის კრწანისის რაიონის გამგეობის 1995 წლის 25 დეკემბრის განკარგულებით დამტკიცებული თბილისის სახელმწიფო არქიტექტურულ-სამშენებლო კონტროლის ინსპექციის იმავე წლის 15 დეკემბრის კომისიის აქტი, რომლითაც ექსპლოატაციაშია მიღებული მოპასუხის ორსართულიანი საცხოვრებელი სახლი (დღეის მდგომარეობით სასტუმრო - იხ. ტ. 1, ს.ფ. 51-65 ).

5. საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება

5.1. თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2013 წლის 17 ივლისის გადაწყვეტილებით სარჩელი დაკმაყოფილდა და მოპასუხეს აეკრძალა მოსარჩელისათვის ქ. თბილისში, ალ. დ-ას ქ. 1-3/ლ-ის ქ. №8 -ში მდებარე 639 კვმ ფართის მქონე მიწის ნაკვეთით და მასზე განთავსებული შენობა-ნაგებობით სარგებლობაში უკანონო ხელშეშლა;

5.2. ამ მიზნით მოპასუხეს დაევალა მის კუთვნილ შენობა-ნაგებობაზე იმ კედლის ყველა ფანჯრის, სავენტილაციო ხვრეტის და სამტრედეს გაუქმება (ამოშენება), რომელიც ესაზღვრება (უშუალოდ ემიჯნება) მოსარჩელის თანასაკუთრებაში არსებულ მიწის ნაკვეთს და მასზე განლაგებულ შენობა - ნაგებობას (იხ. საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება- ტ.1, ს.ფ.163-171)

5.3. სასამართლომ დავის მოსაწესრიგებლად გამოიყენა სსკ-ის 170-ე, 172-175-ე მუხლები და სხვა ნორმატიული აქტები, რომლებიც ქვემორე პუნქტებშია მითითებული.

6. სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება

6.1. საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება სააპელაციო წესით გაასაჩივრა მოპასუხემ, რომელმაც მოითხოვა გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და, ახალი გადაწყვეტილების მიღებით, სარჩელის უარყოფა.

6.2. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2013 წლის 10 დეკემბრის გადაწყვეტილებით მოპასუხის სააპელაციო საჩივარი დაკმაყოფილდა და, ახალი გადაწყვეტილებით, უარი ეთქვა მოსარჩელეს მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე (იხ. ტ.2, სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება -ს.ფ.- 56-65, 09.02.2014 წ; ასევე, განჩინება უსწორობის გასწორების შესახებ - ს.ფ. 69-70).

7. მოსარჩელის საკასაციო საჩივარი და საკასაციო სასამართლოს განჩინება

7.1. სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საკასაციო წესით გაასაჩივრა მოსარჩელემ და მოითხოვა, ახალი გადაწყვეტილების მიღებით, სარჩელის დაკმაყოფილება.

7.2. საკასაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2015 წლის 25 მაისის განჩინებით ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა კასატორის მოთხოვნა და საქმე ხელახლა განსახილველად დაუბრუნდა სააპელაციო სასამართლოს (იხ. ტ.2, საკასაციო სასამართლოს განჩინება- ს.ფ. 131-145).

7.3. საკასაციო სასამართლოს განჩინებაში მითითებულია, რომ სადავო ურთიერთობის რეგულირება სრულად ექცევა სამოქალაქო სამართლით მოწესრიგებული საკუთრების უფლების ფარგლებში. სსკ-ის 170-ე მუხლით „მესაკუთრეს შეუძლია კანონისმიერი ან სხვაგვარი, კერძოდ, სახელშეკრულებო შებოჭვის ფარგლებში თავისუფლად ფლობდეს და სარგებლობდეს ქონებით, არ დაუშვას სხვა პირთა მიერ ამ ქონებით სარგებლობა, განკარგოს იგი, თუკი ამით არ ილახება მეზობლების ან სხვა მესამე პირთა უფლებები, ანდა, თუ ეს მოქმედება არ წარმოადგენს უფლების ბოროტად გამოყენებას“, ხოლო ამავე კოდექსის 174-ე მუხლით დადგენილია მეზობელი მიწის ნაკვეთის მესაკუთრეთა ურთიერთპატივისცემის პრინციპის კონკრეტული ელემენტების კლასიფიკაცია. ამასთან, საქმეში წარდგენილი ექსპერტიზის დასკვნების თანახმად, რომელთა საფუძვლიანობა არ გამოუკვლევია სააპელაციო სასამართლოს, ირკვევა, რომ მოპასუხის შენობა აგებულია სამეზობლო მიჯნის ზონაში;

7.4. ასევე, გასათვალისწინებელია საქალაქო სასამართლოს მიერ დადგენილი ფაქტობრივი გარემოება, რომ სამეზობლო მიჯნის ზონაში ღიობები არ ყოფილა მოწყობილი საჯარო რეესტრში რეგისტრირებული მეზობელი მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის სანოტარო წესით დამოწმებული თანხმობის საფუძველზე. ეს გარემოებაც არ გამოუკვლევია სააპელაციო სასამართლოს და არ უმსჯელია ამ კუთხით აპელანტის (მოპასუხის) მიერ მითითებული მტკიცებულებები წარმოადგენდა თუ არა საქმეზე დასაშვებ და განკუთვნად მტკიცებულებებს. ასევე, მითითებულია სსკ-ის 176-ე მუხლის დანაწესის გამოყენებაზეც.

8. სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება და დასკვნები

8.1. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2016 წლის 19 თებერვლის გადაწყვეტილებით მოპასუხის სააპელაციო საჩივარი დაკმაყოფილდა, თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2013 წლის 17 ივლისის გადაწყვეტილების შეცვლით, მიღებულ იქნა ახალი გადაწყვეტილება, რომლითაც სარჩელი უარყოფილია (იხ. ტ. 2, სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება- ს.ფ. 196-208) .

8.2. სააპელაციო სასამართლომ ამ განჩინების 1-2 პუნქტებში დასახელებულ ფაქტობრივ გარემოებებზე მიუთითა და იმსჯელა სსიპ ლევან სამხარაულის სახელობის სასამართლო ექსპერტიზის ეროვნული ბიუროს (შემდეგში: ექსპერტიზის ბიუროს) 2010 წლის 11 ივნისს გაცემულ №8453/01/1 დასკვნაზე, რომლითაც დადგენილია, რომ მოსარჩელის კუთვნილი საცხოვრებელი სახლის სამეზობლო საზღვარზე მდებარე სასტუმროს შენობის კედელში მოწყობილი ღიობები არ შეესაბამება საქართველოს ეკონომიკური განვითარების მინისტრის 2008 წლის 8 ივლისის №1-1/1254 ბრძანებით დამტკიცებულ „დასახლებათა ტერიტორიების გამოყენებისა და განაშენიანების რეგულირების ძირითადი დებულებების“ 26.14 მუხლის მოთხოვნებს (იხ. ტ. 1, ს.ფ. 22-27). ასევე, საქმეში მოთავსებული იყო მოპასუხის მიერ წარდგენილი იმავე ექსპერტიზის ბიუროს 2013 წლის 1 ივლისს გაცემული №002781213 დასკვნა, რომლის მიხედვით, ამ უკანასკნელის საკუთრებაში არსებული უძრავი ქონება წარმოადგენს სამსართულიან შენობა-ნაგებობას (მანსარდით), რომელიც ერთი კედლით ესაზღვრება ლ-ის ქ. № 1-3/8-ში არსებულ საეზოვე მიწის ნაკვეთს და მასზე განთავსებულ ორსართულიან შენობა-ნაგებობას (მოსარჩელის კუთვნილ უძრავ ქონებას), რაც იმავდროულად მდებარეობს მიჯნის ზონაში. მოპასუხის კუთვნილი სასტუმროს ამ კედელზე მოწყობილია 11 ფანჯრის ღიობი, რომელთაგან 9 ასრულებს თავის ფუნქციურ დანიშნულებას, ერთი ამოშენებულია, ხოლო მეორეში კონდინციონერია ჩაშენებული.

8.3. სასამართლომ აღნიშნა, რომ 2013 წლის 1 ივლისს გაცემული №002781213 დასკვნა 2001 და 2008 წლებში მოქმედ სამშენებლო ნორმებზე მიუთითებდა, რომლის გავრცელება შეუძლებელი იყო 5 და 10 წლის წინ აშენებულ ნაგებობებზე, რადგან დასახელებული წლების ნორმატიულ აქტებს ვერ მიენიჭებოდა უკუქცევითი ძალა. ამასთან, იმხანად არც საჯარო რეესტრი არსებობდა და, ნაგებობის ექსპლუატაციაში შესვლის დროისათვის, მეზობლის მიერ გაცემული საჯარო რეესტრში რეგისტრირებული თანხმობის წარდგენა შეუძლებელი იყო,.

8.4. სასამართლომ ისიც აღნიშნა, რომ ექსპერტთა დასკვნებში არსად იყო მითითებული, თუ რა მანძილითაა დაშორებული საზღვრიდან მოპასუხის კუთვნილი შენობა.

8.5. საქმის მასალების მიხედვით დგინდებოდა, რომ სადავო შენობა (მოპასუხის კუთვნილი უძრავი ნივთი) ექსპლოატაციაშია მიღებული 1995 წელს, სარჩელის სასამართლოში შეტანამდე 18 წლის წინ. ამასთან, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ შენობის ექსპლოატაციაში მიღების გადაწყვეტილებისადმი მოქმედებდა მისი სისწორის პრეზუმფცია, ვიდრე საწინააღმდეგო არ დამტკიცდებოდა. საწინააღმდეგოს დადასტურების შემთხვევაში კი, უნდა მომხდარიყო უკვე მიღებული გადაწყვეტილების შეცვლა. მოპასუხის კუთვნილი შენობა ექსპლოატაციაში შესული იყო იმ სახით, რა სახითაც არსებობდა იგი დღევანდელ დღეს, რაც მხარეთა შორის არც იყო სადავო. სასამართლოს შეფასებით, ხანდაზმულობის საერთო ვადა შეადგენს 10 წელს, რაც იმას გულისხმობს, რომ მხოლოდ აღნიშნულ ვადაშია შესაძლებელი წლების წინ დარღვეული უფლების აღდგენა.

8.6. სააპელაციო სასამართლომ განმარტა, რომ საკუთრების უფლებაზეც, მიუხედავად იმისა, რომ კონსტიტუციით უზრუნველყოფილი უფლებაა, ისევე ვრცელდება ხანდაზმულობის ვადები, როგორც კონსტიტუციით დაცულ სხვა უფლებებზე. სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლება კონსტიტუციითაა გარანტირებული, თუმცა, იგი იზღუდება სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადებით, მოცემულ შემთხვევაში კი, სსკ-ის 129-ე მუხლით დადგენილია ხანდაზმულობის 10 წლიანი ვადა. ასეთი შემზღუდველი ვადა არ ვრცელდება კანონით გათვალისწინებულ საგამონაკლისო შემთხვევებზე, როგორციაა პირადი არაქონებრივი უფლებები, თუ სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული კანონით, ასევე, მეანაბრეთა მოთხოვნებზე ბანკსა და სხვა საკრედიტო დაწესებულებაში შეტანილი ანაბრების გამო (სსკ-ის 128-ე მუხლი). კანონი არ ითვალისწინებს სხვა საგამონაკლისო ნორმას ხანდაზმულობის ვადის თაობაზე უძრავ ქონებასთან მიმართებით.

8.7. სააპელაციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ ექსპერტმა, ასევე საქალაქო სასამართლომაც, გამოიყენა ამ განჩინების 8.2 ქვეპუნქტში მითითებული 2008 წლის 8 ივლისის №1-1/1254 ბრძანებით დამტკიცებული დებულების 26.2 პუნქტი, რომლის თანახმად, მიჯნის ზონა წარმოადგენს სამშენებლო მიწის ნაკვეთის იმ ნაწილს, რომელიც მიწის ნაკვეთის სამეზობლო საზღვრიდან დაშორებულია 3 მეტრზე ნაკლები მანძილით. ამავე დებულების 151 პუნქტის თანახმად, ნაკვეთების საზღვრიდან 3,0 მეტრზე ნაკლებ მანძილზე, მეზობლის მხარეს, მხოლოდ მაშინ შეიძლება ღიობების მოწყობა, თუ მეზობელი ნაკვეთის მესაკუთრის წინასწარ გაცემული სანოტარო წესით დამოწმებული თანხმობა არსებობს.

8.8. სააპელაციო სასამართლოს შეფასებით, იმ პერიოდისათვის რომც ყოფილიყო მიჯნის დაშორების მსგავსი პარამეტრების არსებობის ვალდებულება, საჯარო რეესტრის არარასებობის გამო, შეუძლებელი იქნებოდა მსგავსი თანხმობის წარდგენა. მოპასუხის სახლის ექსპლოატაციაში მიღებისას (1995წ.) შეუძლებელი იყო სასამართლოს გამოეყენებინა მითითებული რეგულაცია, ამასთან, დარღვეულადაც რომ მიჩნეულიყო ე.წ. „ჩაუხედაობის პრინციპი“, დარღვევა უნდა ათვლილიყო სახლის აშენებისა და შემდეგ ექსპლოატაციაში მიღებიდან.

8.9. სააპელაციო სასამართლომ იმსჯელა „ჩაუხედაობის პრინციპის“ განმსაზღვრელი პარამეტრების განსხვავებულობაზე სხვადასხვა დროს მოქმედი ნორმატიული აქტების საფუძველზე და მიუთითა, რომ ექსპერტიზის ბიუროს 01.07.2013წ. №5002523813 დასკვნის თანახმად (იხ. ტ. 1, ს.ფ. 152-158), მოდავე მხარეთა საკუთრებაში არსებული ფართები დაშორებულია 13.2 მეტრით, მაგრამ მიჯნიდან ამ ობიექტთა დაშორების პარამეტრები დასკვნაში ასახული არ არის. ექსპერტი სამართლებრივ შეფასებას აკეთებს, რაც სასამართლოს პრეროგატივაა. გარდა ამისა, იმის გათვალისწინებით, რომ შენობის ექსპლუატაციაში მიღებაზე 1995 წელს ადმინისტრაციულმა ორგანომ მიიღო გადაწყვეტილება, რომელიც მომიჯნავე ნაკვეთებზე მცხოვრებ პირებს წლების განმავლობაში სადავოდ არ გაუხდიათ, სასამართლომ დაასკვნა, რომ ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილება კანონიერი იყო და დღეისათვის მისი შეცვლა შეუძლებელი იყო.

8.10. სააპელაციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ განსახილველ შემთხვევაში მოსარჩელე სადავოდ ხდიდა მისი კუთვნილი მიწის ნაკვეთის მხარეს მოწყობილი ფანჯრის ღიობებიდან, სავენტილაციო ხვრეტებიდან და სამტრედეებიდან მომდინარე არსებითი ხასიათის ზემოქმედებას, რაც, მისივე მტკიცებით, მოპასუხის მიერ საკუთრების დაუშვებელ და უკანონო ხელყოფას წარმოადგენს (იხ. დაზუსტებული სარჩელი - ტ.1, ს.ფ. 108-111).

8.11. სააპელაციო სასამართლოს შეფასებით, თუკი მითითებული ღიობებიდან გამომდინარეობდა სხვადასხვა სახის ხელყოფა, აღნიშნული აუცილებლად უნდა აღკვეთილიყო, მაგრამ არა ღიობებისა და ფანჯრების ამოქოლვის, არამედ ხელყოფის აღკვეთის გზით. სასამართლომ, სსსკ-ის 102-ე მუხლზე მითითებით, განმარტა, რომ მოსარჩელის მტკიცების საგანს განეკუთვნებოდა მოპასუხის საკუთრებად რეგისტრირებული სასტუმროს დანიშნულების მქონე შენობიდან მომდინარე ხელშეშლის ფაქტის დადგენა, ასეთი ფაქტის დასამტკიცებლად შესაბამის გარემოებებზე მითითება და მტკიცებულებათა წარდგენა სასამართლოსათვის. განსახილველ შემთხვევაში, არ დასტურდებოდა მოსარჩელის კუთვნილ ნაკვეთზე ნარჩენების დაყრის ან სხვა სახის ხელყოფის შემთხვევები, რის გამოც შეუძლებელი იყო მსგავსი მოქმედების აკრძალვის დავალდებულება მოპასუხისათვის.

8.12. მოსარჩელის მოთხოვნა, ასევე, ეფუძნებოდა მოპასუხის საკუთრების უფლებით რეგისტრირებული შენობის მშენებლობის პროექტისა და ნებართვის შეუსაბამობას სამშენებლო წესების შესახებ არსებულ მატერიალურ კანონმდებლობასთან. აღნიშნულის საწინააღმდეგოდ, სააპელაციო სასამართლომ საქმეში განთავსებულ მტკიცებულებებსა და მხარეთა შორის უდავო ფაქტობრივ გარემოებაზე მიუთითა (იხ. ამ განჩინების 8.5, 8.7 და 8.9 ქვეპუნქტები).

8.13. სააპელაციო სასამართლომ დასკვნის სახით აღნიშნა, რომ კეთილსინდისიერება და მართლზომიერება აუცილებლად უნდა იქნეს დაცული პირის მიერ უფლებათა განხორციელებისას. მესაკუთრის უფლებების ბოროტად გამოყენება არა მარტო კანონმდებლობითაა დაუშვებელი, არამედ მესაკუთრის ზნეობრივი მოვალეობაცაა. უფლების ბოროტად გამოყენებას უთანაბრდება ისიც, როდესაც პირის უმოქმედობა მიზნად არ ისახავს უფლების განხორციელების აუცილებლობით ნაკარნახევი ინტერესების დაცვას. იმ პირობებში, როდესაც მოპასუხის მიერ აშენებული ინდივიდუალური საცხოვრებელი სახლი მიღებული იყო ექსპულატაციაში და დღესაც იგივე სახით არსებობდა, ამასთან, მხარეებს შორის სადავო არ გამხდარა მოპასუხის შენობის კედელზე, რომელიც მოსარჩელის ნაკვეთს ესაზღვრება, არსებული ღიობების არსებობა თავდაპირველი სახით, ხოლო ამ მოცემულობაში, მრავალი წლის შემდეგ, ამით გამოწვეული ხელშეშლის აღკვეთის მოთხოვნა კონკრეტული საფუძვლების მიუთითებლად დაუსაბუთებელი იყო და არ უნდა დაკმაყოფილებულიყო.

9. საკასაციო საჩივრის საფუძვლები

9.1. სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საკასაციო წესით გაასაჩივრა მოსარჩელემ (იხ. ტ. 2, საკასაციო საჩივარი - ს.ფ. 214-230), მოითხოვა მისი გაუქმება და, ახალი გადაწყვეტილების მიღებით, სარჩელის დაკმაყოფილება შემდეგ არგუმენტებზე დაყრდნობით:

9.1.1. საკასაციო საჩივარი დასაშვებია, რადგან სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება განსხვავდება ამ კატეგორიის საქმეებზე საკასაციო სასამართლოს მიერ წლების მანძილზე დამკვიდრებული პრაქტიკისაგან, კერძოდ, კასატორი აკრიტიკებს ამ განჩინების 8.6. ქვეპუნქტში ასახულ მსჯელობას ხანდაზმულობის თაობაზე, რადგან საკუთრების უფლება ხელშეუვალია და საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 ნაწილი ადგენს კონკრეტულ მოწესრიგებას ამ უფლების შეზღუდვაზე. ამასთან, სააპელაციო სასამართლომ არ გაითვალისწინა საკასაციო სასამართლოს სავალდებულო მითითება, როდესაც საქმე ხელახლა განსახილველად დაუბრუნა ქვემდგომ სასამართლოს (იხ. 7.2-7.3 ქვეპუნქტები);

9.1.2. ფორმალურადაც თუკი დავუშვებთ, რომ საკუთრების უფლების ხელყოფაზე ვრცელდება ხანდაზმულობის 10-წლიანი ვადა (რაც დაუშვებელია), კონკრეტული მოთხოვნის ხანდაზმულად მისაჩნევად, კანონის საფუძველზე უნდა დადგინდეს, როდის დაიწყო ამ ვადის დინება და როდის იქნა წამოყენებული მოთხოვნა (იხ. სსკ-ის 130-131 მუხლები). მოსარჩელე მესაკუთრე გახდა 19.09.2006 წ. სამკვიდრო მოწმობის საფუძველზე, ხოლო სარჩელი სასამართლოში აღძრულია 2013 წლის 13 მაისს, ე.ი. მოსარჩელის მესაკუთრედ გახდომიდან 7 წლის შემდეგ;

9.1.3. მოპასუხის კუთვნილი შენობის ექსპლუატაციაში მიღების თარიღიდან - 1995 წლიდან, ხანდაზმულობის ვადაზე მსჯელობით, სააპელაციო სასამართლომ დაარღვია შეჯიბრებითობის პრინციპი, რაც ასევე ეწინააღმდეგება საკასაციო სასამართლოს №59-ე მნიშვნელოვან განმარტებას (იხ. სუსგ №ას-1350-12-75-2012, 25.03.2013წ.) „რაც შეეხება ხანდაზმულობის საკითხს, საკასაციო სასამართლომ მიუთითა, რომ ხანდაზმულობა განიხილება, როგორც საქმის ფაქტობრივი გარემოება. მხარე კი, საპროცესო კანონმდებლობით შეზღუდულია მიუთითოს ახალი ფაქტებისა და მტკიცებულებების შესახებ ზემდგომ ინსტანციებში, ამდენად, ჩვეულებრივ პირობებში, ხანდაზმულობის საკითხის დაყენება შესაძლებელია მხოლოდ პირველი ინსტანციის სასამართლოში“. შესაგებლის მე-5 გვერდზე მოპასუხე მიუთითებდა მხოლოდ იმ ფაქტობრივ გარემოებაზე, რომ მოსარჩელე მესაკუთრე გახდა 2006 წელს და ამ თარიღიდან ითხოვდა ხანდაზმულობის ათვლას. იგი მხოლოდ სააპელაციო საჩივარში უთითებს იმ ფაქტზე, რომ არც მოსარჩელის მამკვიდრებელს მოუთხოვია ხელშეშლის აღკვეთა (სსსკ-ის 380.2 მუხლი);

9.1.4. სააპელაციო სასამართლომ არასწორად განმარტა სსკ-ის 176-ე მუხლი. დასახელებული ნორმის დეფინიციის: „მიწის ნაკვეთის მესაკუთრეს შეუძლია მოითხოვოს მეზობელ ნაკვეთებზე ისეთი ნაგებობების აშენების ან ექსპლუატაციის აკრძალვა, რომლებიც დაუშვებლად ხელყოფენ ნაკვეთით სარგებლობის უფლებას და ეს იმთავითვე აშკარაა“ მიუხედავად, რომელიც ითვალისწინებს მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის უფლების ხელმყოფი ნაგებობის არა მხოლოდ აშენების, არამედ, ექსპლუატაციის აკრძალვასაც, რაზედაც მოსარჩელე უთითებდა, ცხადია, რომ ვიდრე ხელყოფა გრძელდება, არსებობს მისი აღკვეთის მოთხოვნის უფლებაც და იგი არ შეიძლება მიჩნეული იქნეს ხანდაზმულად. გასაჩივრებული გადაწყვეტილებით ხელყოფის აღკვეთის უფლების მოთხოვნა სასამართლომ დაუკავშირა მხოლოდ ნაგებობის აშენების აკრძალვის მოთხოვნას;

9.1.5. საერთო სასამართლოებში წლების მანძილზე დამკვიდრებული პრაქტიკა ადასტურებს, რომ საკუთრების ხელშეშლის აღკვეთის მოთხოვნაზე არ ვრცელდება ხანდაზმულობის ვადა, რასაც ადასტურებს ასევე საკასაციო სასამართლოს რეკომენდაციები სამოქალაქო სამართლის სასამართლო პრაქტიკის პრობლემურ საკითხებზე - იხ. სუსგ №ას-307-289-2014, 09.01.2015წ;

9.1.6. სააპელაციო სასამართლომ უხეშად დაარღვია სსსკ-ის 412-ე მუხლი, როდესაც საქმის ხელახლა განსახილველად დაბრუნებისას არ გაითვალისწინა საკასაციო სასამართლოს მითითებები. კასატორი აკრიტიკებს სააპელაციო სასამართლოს მსჯელობასა და დასკვნებს;

9.1.7. სააპელაციო სასამართლომ “ძველებურად“ შეფასა მტკიცებულებები, რომლებსაც საკასაციო სასამართლოს მითითების თანახმად (იხ. 7.2-7.3 ქვეპუნქტები), არ ჰქონდა საქმისათვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა, რითაც დაარღვია სსსკ-ის 104.1 და 15.2 მუხლების მოთხოვნები;

9.1.8. კასატორი აკრიტიკებს, ასევე, გასაჩივრებული განჩინების სამართლებრივ დასაბუთებაში მითითებულ ცნებას „სისწორის პრეზუმფცია“, ასევე, მხარის მიერ წარდგენილ მტკიცებულებებს და უთითებს მოსარჩელის მოთხოვნაზე, რომელიც, უკვე მეორედ წარდგენილ საკასაციო განაცხადში, იმას ემყარება, რომ მოპასუხის მხრიდან ადგილი ჰქონდა სამოქალაქო კოდექსით აკრძალულ, საკუთრების უფლების დაუშვებელი ხასიათის ხელყოფას (ნარჩენების გადმოყრა, ჩაუხედაობის პრინციპის დარღვევა და ა.შ.), რაც განპირობებულია სასაზღვრო მიჯნის მარეგულირებელი წესების დარღვევით. ამდენად, სასარჩელო მოთხოვნა ეფუძნებოდა მოპასუხის მიერ კანონმდებლობის დარღვევას და არა რაიმე ინდივიდუალური აქტების შეუსაბამობას კანონმდებლობასთან. სააპელაციო სასამართლომ კი თვითონ შექმნა ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი დავისათვის განსაზღვრული მოთხოვნის საფუძველი - მშენებლობის პროექტისა და ნებართვის შეუსაბამობა სამშენებლო წესების მომწესრიგებელ მატერიალურ კანონმდებლობასთან, რასაც არავითარი კავშირი არ აქვს სამეზობლო დავასთან და უკანონო ხელშეშლასთან (აღნიშნულს ფაქტობრივ უსწორობებშიც უთითებს კასატორი - იხ. ტ.2, ს.ფ. 226). სასამართლომ დაარღვია სსსკ-ის მე-4 მუხლით დადგენილი მხარეთა შეჯიბრებითობის პრინციპი;

9.1.9. საქმის მასალებშია ექსპერტიზის ორი დასკვნა, რაც არასწორად შეაფასა სასამართლომ და შედეგად უკანონოდ გააუქმა საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება.

10. საკასაციო სამართალწარმოების ეტაპი

10.1. საკასაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2016 წლის 22 აპრილის განჩინებით მოსარჩელის საკასაციო საჩივარი წარმოებაშია მიღებული, სსსკ-ის 391-ე მუხლის საფუძველზე, დასაშვებობის წინაპირობების შესამოწმებლად. იმავე წლის 3 ივნისის განჩინებით კი, ზეპირი მოსმენით განისაზღვრა საკასაციო განაცხადის დასაშვებობის შემოწმება 2016 წლის 1 ივლისის სასამართლო სხდომაზე.საკასაციო სასამართლოს ზეპირი მოსმენით გამართულ სხდომაზე, 1 ივლისს, მხარეებმა წარმოადგინეს საკუთარი მოსაზრებები საკასაციო საჩივრის დასაშვებობის თაობაზე. კასატორმა მოითხოვა საკასაციო განაცხადის დასაშვებად ცნობა, ხოლო მოწინააღმდეგემ აღნიშნა, რომ არ არსებობდა საკასაციო საჩივრის დასაშვებად ცნობის საფუძველი.

10.2. საკასაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2016 წლის 1 ივლისის განჩინებით დასაშვებად იქნა მიჩნეული მოსარჩელის საკასაციო განაცხადი სსსკ-ის 391-ე მუხლის მე-5 ნაწილის „ა“ და „გ“ ქვეპუნქტების საფუძველზე.

10.3. კასატორმა 2016 წლის 29 ივლისს დამატებითი მოსაზრებები წარმოადგინა საკასაციო საჩივრის ზოგიერთი საკითხის სამართლებრივი შეფასების თაობაზე, რომელშიც მითითებულია, რომ დავის გადასაწყვეტად არსებითი მნიშვნელობა აქვს რამდენიმე საკითხის დადგენას:

10.3.1. სარჩელით სადავოდაა გამხდარი მოპასუხის მოქმედების კანონიერება და მოსარჩელის უფლების ხელყოფის დასაშვებობა. ამ კონტექსტში მნიშვნელოვანია, გადაწყდეს ექცევა თუ არა სადავო სამეზობლო სამართლებრივი ურთიერთობა სსკ-ის 175-ე მუხლის რეგულირების ფარგლებში, როდესაც მესაკუთრეს გააჩნია მეზობელი ნაკვეთიდან გამომდინარე გარკვეული სახის (უმნიშვნელო ან არსებითი) ზემოქმედების თმენის ვალდებულება, საამისოდ კი გასათვალისწინებელია სსკ-ის 174-ე მუხლით დადგენილი მეზობელი ნაკვეთის ცნება და სამეზობლო სამართლის ნორმებით მოწესრიგებული ურთიერთობის სუბიექტები და მათი ვალდებულებები. საგულისხმოა სსკ-ის 176-ე მუხლის გამოყენების საკითხიც, რადგან ამ ნორმით განსაზღვრული პირობების შესრულებისას, უფლებადარღვეულ პირს შეუძლია, მოითხოვოს მისი საკუთრების უფლების დაუშვებლად ხელმყოფი მოქმედების აღკვეთა;

10.3.2. სსკ-ის 175-176 მუხლებით არაა დაკონკრეტებული, თუ რა ფარგლებში ექცევა ზემოქმედება, რომელიც იწვევს თმენის ვალდებულებას და რა სახის ზემოქმედება განიხილება დაუშვებელ ხელყოფად. სსკ-ის 175-ე მუხლიც კი არ შეიცავს ერთ მიწის ნაკვეთზე მეზობელი მიწის ნაკვეთიდან მომდინარე ზემოქმედებათა სრულ ჩამონათვალს, ნორმის დეფინიციაში, კონკრეტული შემთხვევების გარდა, მითითებულია „ან სხვა მსგავსი მოვლენები“, ამდენად, ზემოქმედების გამომწვევი მოვლენების სპეციფიკური ტექნიკური ბუნებიდან გამომდინარე, ტექნიკური ნორმების არსებობისა და მათი გამოყენების გარეშე, შეუძლებელია შეფასდეს მსგავსი მოვლენების ზემოქმედების ხარისხი ადამიანის ჯანმრთელობაზე, სიცოცხლეზე, საკუთრებასა და უსაფრთხო გარემოზე. სწორედ ამგვარი შემთხვევებისათვის სამოქალაქო კოდექსი უშვებს კანონქვემდებარე აქტების გამოყენების შესაძლებლობას: „სამოქალაქო ურთიერთობების მოსაწესრიგებლად კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტები გამოიყენება მხოლოდ მაშინ, თუ ისინი ავსებენ კანონის ნორმებს. თუ ეს აქტები ეწინააღმდეგება კანონს, მოქმედებს კანონი“ (სსკ-ის მე-2 მუხლის მე-3 ნაწილი);

10.3.3. კასატორი უთითებს “სივრცითი მოწყობისა და ქალაქთმშენებლობის საფუძვლების შესახებ“ საქართველოს კანონზე, ასევე, „პროდუქტების უსაფრთხოებისა და თავისუფალი მიმოქცევის კოდექსის“ კანონზე, კონკრეტულ კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტებზე, იზიარებს საკასაციო სასამართლოს განჩინების მსჯელობასა და დასკვნებს განსახილველი ურთიერთობისადმი 174-ე მუხლის მისადაგების თაობაზე (იხ. მე-7.3 ქვეპუნქტი) და მოითხოვს მოსარჩელის საკასაციო მოთხოვნის დაკმაყოფილებას.

ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

საკასაციო სასამართლო საქმის მასალების გაცნობის, მხარეთა მოსმენის, მტკიცებულებათა ერთობლივად გაანალიზებისა და საკასაციო საჩივრის იურიდიული დასაბუთებულობის არსებითად განხილვის შედეგად მიიჩნევს, რომ მოსარჩელის საკასაციო განაცხადი არ უნდა დაკმაყოფილდეს შემდეგი არგუმენტაციით:

11. სსსკ-ის 410-ე მუხლის შესაბამისად, საკასაციო სასამართლო არ დააკმაყოფილებს საკასაციო საჩივარს, თუ: ა) კანონის მითითებულ დარღვევას არა აქვს ადგილი; ბ) სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას საფუძვლად არ უდევს კანონის დარღვევა ან გ) სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება არსებითად სწორია, მიუხედავად იმისა, რომ გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილი არ შეიცავს შესაბამის დასაბუთებას.

12. საკასაციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში სახეზეა 410-ე მუხლის „გ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევა.

13. სსსკ-ის 407-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, სააპელაციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებულად ცნობილი ფაქტობრივი გარემოებები სავალდებულოა საკასაციო სასამართლოსათვის, თუ წამოყენებული არ არის დასაშვები და დასაბუთებული პრეტენზია (შედავება). დასაბუთებულ პრეტენზიაში იგულისხმება მითითება იმ პროცესუალურ დარღვევებზე, რომლებიც დაშვებული იყო სააპელაციო სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის დროს და რამაც განაპირობა ფაქტობრივი გარემოებების არასწორად შეფასება, მატერიალურ-სამართლებრივი ნორმის არასწორად გამოყენება ან/და განმარტება.

14. საკასაციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ კასატორის მოსაზრება განსახილველი დავის მიმართ სამეზობლო ურთიერთობათა მომწესრიგებელი ნორმების გამოყენების თაობაზე მართებულია, თუმცა, მას არ აქვს წარმოდგენილი დასაბუთებული საკასაციო პრეტენზია, რომელიც გამოიწვევდა სააპელაციო სასამართლოს გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმებას.

15. განსახილველი დავის საგანია მეზობელი მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის (მოსარჩელის) პრეტენზია მოპასუხის წინააღმდეგ, რომელიც ეხება მოსარჩელის საკუთრების დაუშვებელ ხელყოფას. ამ შემთხვევაში მოსარჩელის მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძველი მოძიებული უნდა იქნეს სამეზობლო სამართლის ნომებში, კერძოდ, ესენია სსკ-ის 174-182 მუხლები და, კონკრეტული ნორმების წინაპირობების შემოწმების გზით, სააპელაციო სასამართლოს მიერ დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების ფარგლებში, რაც სავალდებულოა საკასაციო სასამართლოსათვის, უნდა მოხდეს საკასაციო მოთხოვნის განხილვა. აღსანიშნავია, რომ სააპელაციო სასამართლოს საქმის გადასაწყვეტად მნიშვნელოვანი ყველა ფაქტობრივი გარემოება აქვს გამოკვლეული, ასევე, საკასაციო სამართალწარმოების ეტაპზე საქმის არსებითი განხილვა მხარეთა მონაწილეობით, ქმნის საფუძველს, საკასაციო სასამართლომ ქვემდგომ სასამართლოში საქმის ხელახლა დაბრუნების გარეშე, მიიღოს გადაწყვეტილება (სსსკ-ის 407-ე, 412-ე მუხლები).

16. საკასაციო სასამართლო ყურადღებას გაამახვილებს სსსკ-ის მე-4 მუხლზე, რომლის შესაბამისად, სამართალწარმოება მიმდინარეობს შეჯიბრებითობის საფუძველზე, რა დროსაც მხარეები სარგებლობენ თანაბარი უფლებებითა და შესაძლებლობებით, დაასაბუთონ თავიანთი მოთხოვნები, უარყონ ან გააქარწყლონ მეორე მხარის მიერ წამოყენებული მოთხოვნები, მოსაზრებები თუ მტკიცებულებები. მხარეები თვითონვე განსაზღვრავენ, თუ რომელი ფაქტები უნდა დაედოს საფუძვლად მათ მოთხოვნებს, ან რომელი მტკიცებულებებით უნდა იქნეს დადასტურებული ეს ფაქტები. ამავე კოდექსის 102-მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, თითოეულმა მხარემ უნდა დაამტკიცოს გარემოებანი, რომლებზედაც ის ამყარებს თავის მოთხოვნასა და შესაგებელს. ხოლო მე-3 ნაწილის შესაბამისად, საქმის გარემოებები, რომლებიც კანონის თანახმად უნდა დადასტურდეს გარკვეული სახის მტკიცებულებებით, არ შეიძლება დადასტურდეს სხვა სახის მტკიცებულებებით.

17. სააპელაციო სასამართლომ განმარტა, რომ მოსარჩელე სადავოდ ხდიდა მისი კუთვნილი მიწის ნაკვეთის მხარეს მოპასუხის მიერ მოწყობილი ღიობებიდან მომდინარე არსებითი ხასიათის ზემოქმედებას, რაც, მისი მტკიცებით, დაუშვებელ ხელყოფას წარმოადგენდა. სასამართლოს შეფასებით კონკრეტულ შემთხვევაში, დაუშვებელი ხელყოფის დამტკიცების ტვირთი მოსარჩელის მხარეზე იყო, რომელმაც სათანადო, სამართლებრივად ვარგისი მტკიცებულებებით ვერ უზრუნველყო საკუთარი მოთხოვნის საფუძვლიანობის დამტკიცება (იხ. ამ განჩინების 8.10-8.11 ქვეპუნქტები). საკასაციო სასამართლო ყურადღებას გაამახვილებს, რომ მოსარჩელემ ვერ მიუთითა იმ ფაქტებზე და მათ დამადასტურებელ მტკიცებულებებზე, რომლებითაც დამტკიცდებოდა, თუ რაში მდგომარეობდა მოპასუხის კუთვნილი უძრავი ქონებიდან, რომელიც მხარეთა სამეზობლო მიჯნაზეა განთავსებული, მოსარჩელის მეზობლად განთავსებულ საკუთრების ობიექტზე დაუშვებელი ხელყოფა, რომელიც იმთავითვე აშკარაა (სსკ-ის 176-ე მუხლის დეფინიცია იხ. წინამდებარე განჩინების 9.1.4 ქვეპუნქტში).

18. საკუთრების, როგორც საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით გარანტირებული უფლების საკანონმდებლო შეზღუდვა დადგენილია უზენაესი კანონის ამავე ნორმით და სსკ-ის მეორე თავით, რომელიც სამეზობლო სამართლის მომწერიგებელი ნორმების ერთობლიობას წარმოადგენს და მათი სისტემური ანალიზის გზით უნდა მოხდეს განსახილველი სადავო სამართალურთიერთობის გადაწყვეტა. კოდექსის მეორე თავი სულ ცხრა მუხლს აერთიანებს, რომელთაგან 174-176-ე მუხლებით მოწესრიგებული ურთიერთობების თაობაზე, საკასაციო სასამართლომ ერთ-ერთ საქმეზე განმარტა: „სსკ-ის 174-ე მუხლის შესაბამისად, მეზობლად მიიჩნევა ყველა ნაკვეთი ან სხვა უძრავი ქონება, საიდანაც შესაძლებელია გამომდინარეობდეს ორმხრივი ზემოქმედება. აღნიშნული ნორმა, რომელიც სამეზობლო თანაცხოვრებისას მესაკუთრეთა ინტერესების დაბალანსებას ეხება, კანონით გათვალისწინებული უფლება-მოვალეობების გარდა, მეზობლებს ავალდებულებს, პატივი სცენ ერთმანეთს. ურთიერთპატივისცემა, უწინარესად, თითოეული მესაკუთრის მიერ ქონებით სარგებლობისას, საკუთარ ვალდებულებას ეხება, პატივი სცეს მეზობლის უფლებას, რაც შესაძლოა საკუთარი ქონებით სარგებლობის გარკვეულ შეზღუდვაშიც გამოიხატოს. საკუთრება, როგორც ერთ-ერთი ფუნდამენტური უფლება, სოციალური მოვლენაა, რომელსაც დაცვა და მეზობელთა შორის ურთიერთობისას მოფრთხილება სჭირდება. სსკ-ის 175-ე მუხლის პირველი ნაწილი, საკუთრებით სარგებლობის შესაძლო შეზღუდვისას, სწორედ თმენის ვალდებულებას ეხება, თუკი მესაკუთრის ნაკვეთზე მეზობელი მიწის ნაკვეთიდან მომდინარე ზემოქმედებანი ხელს არ უშლიან მესაკუთრეს თავისი ნაკვეთით სარგებლობაში, ან უმნიშვნელოდ ხელყოფენ მის უფლებას. ამავე ნორმის მეორე ნაწილი ეხება იგივე ვალდებულებას, როცა ზემოქმედება არსებითია, მაგრამ იგი გამოწვეულია სხვა ნაკვეთით ან სხვა უძრავი ქონებით ჩვეულებრივი სარგებლობით და მისი აღკვეთა არ შეიძლება ისეთი ღონისძიებებით, რომლებიც ამ სახის მოსარგებლეთათვის ნორმალურ სამეურნეო საქმიანობად მიიჩნევა. სსკ-ის 175-ე მუხლის მესამე ნაწილით, დადგენილია მესაკუთრის შესაძლებლობა, მოითხოვოს შესაბამისი ფულადი კომპენსაცია სამეზობლო ზემოქმედებათა თმენისას, თუკი ასეთი ზემოქმედება აღემატება მოცემულ ადგილას ჩვეულებრივად მიჩნეულ სარგებლობას და ეკონომიკურად დასაშვებ ფარგლებს...“ (ას-413-396-2016, 15.07.2016წ.) , რაც შეეხება სსკ-ის 176-ე მუხლს, „ნორმის დეფინიციიდან გამომდინარე „მიწის ნაკვეთის მესაკუთრეს შეუძლია მოითხოვოს მეზობელ ნაკვეთებზე ისეთი ნაგებობების აშენების ან ექსპლუატაციის აკრძალვა, რომლებიც დაუშვებლად ხელყოფენ ნაკვეთით სარგებლობის უფლებას და ეს იმთავითვე აშკარაა“. 176-ე მუხლი, შესაძლებელია ითქვას, თავისი სამართლებრივი ბუნებიდან გამომდინარე, სამეზობლო ზემოქმედებათა თმენის ვალდებულების მომწესრიგებელ 175-ე მუხლზე მაღლაც დგას იმ კონტექსტში, რომ მიწის ნაკვეთის მესაკუთრეს ანიჭებს ნაგებობის აშენების ან ექსპლუატაციის აკრძალვის შესაძლებლობას იმ შემთხვევაში, თუკი სახეზეა ორი წინაპირობა: ნაკვეთით სარგებლობის უფლების დაუშვებელი ხელყოფა და ეს იმთავითვე აშკარაა. დასახელებული კუმულატიური პირობები ქმნიან, განსახილველ შემთხვევაში, უკვე აშენებული ნაგებობის ექსპლუატაციის აკრძალვის მოთხოვნის წინაპირობას, რომელიც საკუთრებით სარგებლობის შეზღუდვის მკაცრი ფორმაა“ (იხ. სუსგ №ას-413-396-2016,15.07.2016წ.) .

19. სსკ-ის 176-ე მუხლის წინაპირობების შესამოწმებლად, შესაძლებელია 175-ე მუხლის მოწესრიგების გამოყენება, რომელიც სამეზობლო ზემოქმედებათა თმენის ვალდებულებას ეხება და ადგენს ერთმანეთისაგან განსხვავებული იურიდიული შედეგის გამომწვევ წინაპირობებს. 175.1 მუხლით დადგენილია მეზობელი მიწის ნაკვეთიდან მომდინარე იმგვარი ემისიები (გაზი, ორთქლი, სუნი, ჭვარტლი, კვამლი, ხმაური, სითბო, რყევები და სხვა მსგავსი ზემოქმედებანი), რომელთა ჩამონათვალი არ არის ამომწურავი, რომლებიც არ უშლიან ხელს მეზობელი მიწის ნაკვეთის მესაკუთრეს თავისი ნაკვეთით სარგებლობაში, შესაბამისად, ასეთ ზემოქმედებათა აკრძალვა არ შეუძლია მესაკუთრეს. თავის მხრივ, მითითებული ემისიების თმენის ვალდებულება იმთავითვე გათვალისწინებულია და მათი შემოწმება შესაძლებელია სსკ-ის 174-ე მუხლით დადგენილი ობიექტური და სუბიექტური ელემენტების კლასიფიკაციის მიხედვით: „მეზობელი მიწის ნაკვეთის ან სხვა უძრავი ქონების მესაკუთრენი, გარდა კანონით გათვალისწინებული უფლება-მოვალეობებისა, ვალდებულნი არიან პატივი სცენ ერთმანეთს. მეზობლად მიიჩნევა ყველა ნაკვეთი ან სხვა უძრავი ქონება, საიდანაც შესაძლებელია გამომდინარეობდეს ორმხრივი ზემოქმედება“. სამეზობლო ურთიერთპატივისცემის ელემენტები შემდეგნაირად არის ჩამოყალიბებული: „ა) დაიცვან კანონით დადგენილი წესი და აკრძალვები; ბ) პატივი სცენ ერთმანეთს. ჩამოთვლილთაგან, პირველი ობიექტურ ფაქტორს წარმოადგენს და მის დარღვევად ყოველთვის შეიძლება მივიჩნიოთ მატერიალური კანონმდებლობით დადგენილი კონკრეტული აკრძალვები; რაც შეეხება მეორე ელემენტს, ის შეფასების საგანს წარმოადგენს და, საქმის გარემოებების გათვალისწინებით, იგი ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში შეიძლება მსჯელობის საგნად იქცეს“ (იხ. სუსგ №ას-122-116-2014, 25.05.2015წ.).

20. სსკ-ის 175-ე მუხლის მე-2 ნაწილი არსებით ზემოქმედებას აღწერს, რომელიც გამოწვეულია სხვა ნაკვეთით ან სხვა უძრავი ქონებით ჩვეულებრივი სარგებლობით და არ შეიძლება მისი აღკვეთა ისეთი ღონისძიებებით, რომლებიც ამ სახის მოსარგებლეთათვის ნორმალურ სამეურნეო საქმიანობად მიიჩნევა. ხოლო დასახელებული ნორმის მე-3 ნაწილის დეფინიციით კი: „თუ მესაკუთრე მოვალეა ითმინოს ასეთი ზემოქმედება, მას შეუძლია ზემოქმედების გამომწვევი ნაკვეთის მესაკუთრეს მოსთხოვოს შესაბამისი ფულადი კომპენსაცია იმ შემთხვევაში, როცა ზემოქმედება აღემატება მოცემულ ადგილას ჩვეულებრივად მიჩნეულ სარგებლობას და ეკონომიკურად დასაშვებ ფარგლებს“. ამდენად, სსკ-ის 175-ე მუხლის თითოეული ნაწილი ადგენს საერთო სამეზობლო სივრცის გამო ბუნებრივი ემისიების თმენის ვალდებულებას, მათი ხასიათის, შეიძლება ითქვას, მეზობელი მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის ხელყოფილი უფლების ხარისხის მიხედვით და მე-3 ნაწილი ფულად კომპენსაციასაც ითვალისწინებს თმენის ისეთი ვალდებულებისათვის, როდესაც ზემოქმედება აღემატება კონკრეტულ ადგილას ჩვეულებრივად მიჩნეულ სარგებლობასა და ეკონომიკურად დასაშვებ ფარგლებს.

21. იმის გათვალისწინებით, რომ ქართული სამოქალაქო კოდექსის სამეზობლო სამართლის ნორმები, პრაქტიკულად მთლიანად გერმანული სამოქალაქო კოდექსის რეცეფციის შედეგია, კანონმდებლის მიზნის დასადგენად, შესაძლებელია, ანალოგიური ნორმების შინაარსის გაანალიზება. აღსანიშნავია, რომ გერმანულ სამოქალაქო კოდექსში საკუთრების უფლებისათვის განკუთვნილ მესამე ნაწილშია ასახული ქართული კოდექსის 175-ე და 176-ე მუხლების მოწესრიგების ანალოგი 906-ე და 907-ე პარაგრაფების სახით. მათგან 906-ე პარაგრაფის სახელწოდებაა მსუბუქი ნივთიერებების შეღწევა და ასეთად განიხილავს სსკ-ის 175.1-ე მუხლში მითითებულ ბუნებრივ ემისიებს (იხ. ნორმის დასახელებული ნაწილის დეფინიცია ამ განჩინების მე-18 პუნქტში) და არა ისეთ მძიმე და უხეშ ფიზიკურ ზემოქმედებას, როგორიცაა წყალი, ღორღი ან, მაგალითად, დიდი ზომის ცხოველების შეღწევა. რაც შეეხება 907-ე პარაგრაფს, რომლის ანალოგად სსკ-ის 176-ე მუხლი მიიჩნევა, მისი სახელწოდება და დეფინიცია შემდეგნაირადაა ჩამოყალიბებული: „საფრთხის შემცველი ნაგებობები. (1) მიწის ნაკვეთის მესაკუთრეს შეუძლია მოითხოვოს მეზობელ მიწის ნაკვეთებზე ისეთი ნაგებობების აღმართვის ან ექსპლოატაციის აკრძალვა, რომელთა მიმართაც დარწმუნებით შეიძლება ვარაუდი, რომ მათ არსებობას ან გამოყენებას შედეგად მოჰყვება დაუშვებელი ზემოქმედება მის მიწის ნაკვეთზე. თუ ნაგებობა აკმაყოფილებს ფედერაციული მხარის საკანონმდებლო ნორმებს, რომლებიც აწესებს განსაზღვრულ მანძილს საზღვრებიდან ან დაცვის სხვა ღონისძიებებს, მაშინ ნაგებობის მოცილება შეიძლება მოთხოვნილი იქნეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ დაუშვებელი ზემოქმედება რეალურად დგება. (2) ხეები და ბუჩქები არ მიეკუთვნება ნაგებობებს, ამ ნორმების გაგებით“.

22. განსახილველ შემთხვევაში, ზემოხსენებული გერმანული მოწესრიგების პირველი ნაწილი, მოთხოვნის უფლებას ანიჭებს მიწის ნაკვეთის მესაკუთრეს ერთ შემთხვევაში, პრევენციული მიზნით, როდესაც მესაკუთრეს შეუძლია მეზობელ ნაკვეთზე მოითხოვოს ისეთი ნაგებობების აღმართვის ან უკვე აღმართულის ექსპლოატაციის აკრძალვა, როდესაც დარწმუნებით, მაღალი ალბათობით პრეზუმირებულია, რომ ნაგებობის აღმართვას ან მის გამოყენებას მოჰყვება დაუშვებელი ხელყოფა, ხოლო თუკი ნაგებობა საჯარო მართლწესრიგის ფარგლებში ექცევა, მაშინ დაუშვებელი ხელყოფა რეალურად უნდა იყოს სახეზე, როგორც ფაქტობრივი გარემოება. დასახელებული მოწესრიგების შინაარსობრივი მხარის მისადაგებით, სსკ-ის 176-ე მუხლისადმი (იხ. ნორმის დეფინიცია 9.1.4 ქვეპუნქტში), შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ განსახილველ შემთხვევაში სააპელაციო სასამართლომ ძირითადად სწორად განსაზღვრა დავის საგანი - სამეზობლო მიჯნის ზონაში მდებარე მოპასუხის კუთვნილი შენობა-ნაგებობიდან მომდინარე არსებითი ხასიათის ზემოქმედება (იხ. ამ განჩინების 8.10 ქვეპუნქტი), რაც შეეხება სააპელაციო სასამართლოს მითითებას, რომ მოსარჩელის მოთხოვნა, ასევე ეფუძნებოდა მოპასუხის საკუთრების უფლებით რეგისტრირებული შენობის მშენებლობის პროექტისა და ნებართვის შეუსაბამობას სამშენებლო წესების შესახებ არსებულ მატერიალური კანონმდებლობასთან (ის. 8.12 ქვეპუნქტი), აღნიშნულს, როგორც სასარჩელო მოთხოვნას სამოქალაქო კოდექსის ნორმების შესაბამისად არ გააჩნია სამართლებრივი საფუძველი, ხოლო მოთხოვნის ფაქტობრივი შემადგენლობის დასამტკიცებლად, სამართლებრივად ღირებული ვერ იქნება, რადგან კასატორს უნდა დაემტკიცებინა მეზობელი მიწის ნაკვეთიდან (მეზობლად მდებარე შენობიდან) მომდინარე დაუშვებელი ხელყოფა, რომელიც იმთავითვე აშკარაა.

23. საკასაციო სასამართლო, იზიარებს კასატორის კრიტიკას სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების დასკვნებზე საკუთრების უფლების ხანდაზმულობასთან დაკავშირებით და მის მსჯელობასა და მითითებას არსებულ სასამართლო პრაქტიკაზე, რომლის საფუძველზედაც დადგენილია, რომ სსკ-ის 170-ე და 172-ე მუხლებით დაცულ საკუთრების უფლებაზე არ ვრცელდება ხანდაზმულობის ვადა, კერძოდ: „მესაკუთრის უფლება, მოითხოვოს ხელშეშლის აღკვეთა, არ შეიძლება იყოს ხანდაზმული, ვინაიდან მესაკუთრის აღნიშნული თავისუფლების ხანდაზმულობის შემზღუდავი დანაწესისადმი დაქვემდებარება ეწინააღმდეგება საკუთრების უფლების აბსოლუტურ ბუნებას, საქართველოს კონსტიტუციასა და სამოქალაქო კოდექსის აღნიშნულ ნორმებს. შესაბამისად, ხანდაზმულობის ვადები არ უნდა გავრცელდეს უკანონო მფლობელობიდან ნივთის გამოთხოვასა და ხელშეშლის აღკვეთის მოთხოვნაზე, თუმცა, ნეგატორულ სარჩელთან მიმართებით, ხანდაზმულობის ვადები გარკვეული თავისებურებებით ხასიათდება, კერძოდ, მესაკუთრეს ხელშეშლის აღკვეთის მოთხოვნით სარჩელის აღძვრის უფლება აქვს იქამდე, სანამ ხელშეშლა გრძელდება, თუნდაც ხელშეშლა უსასრულოდ გრძელდებოდეს, ხოლო ხელშეშლის აღკვეთის შემდეგ ნეგატორული სარჩელის წარდგენა შეუძლებელია. კონკრეტულ შემთხვევაში დადგენილია, რომ მოპასუხის მიერ მოსარჩელისთვის საკუთრებით სარგებლობის ხელშეშლის აღკვეთა დღემდე გრძელდება. (იხ. სუსგ №ას - 307-289-2014, 09.01.2015წ.).

24. განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელეს აღძრული აქვს სწორედ ნეგატორული სარჩელი, რომელიც სანივთო-სამართლებრივი სარჩელის ის სპეციალური სახეა, რომლის სამართლებრივი შედეგი არა ნივთზე უფლების მოპოვებაზე, არამედ ამ ნივთით სარგებლობის წესის განსაზღვრაზეა ორიენტირებული. ამ ნეგატორული სარჩელის დაკმაყოფილდება დამოკიდებულია ისეთი ფაქტობრივი გარემოებების დამტკიცებაზე, რომელიც მოსარჩელის, როგორც ნივთის მესაკუთრის მტკიცების ტვირთს განეკუთვნება და თუკი დადასტურდება სსკ-ის 176-ე მუხლით დადგენილი წინაპირობები - სხვისი უკანონო მოქმედებით დაუშვებლად არის ხელყოფილი მესაკუთრის უფლება და ეს იმთავითვე აშკარაა.

25. სსკ-ის 176-ე მუხლის განმარტებისას, საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ განსახილველ შემთხვევაში მოსარჩელე უთითებდა, რომ მოპასუხის კუთვნილი შენობიდან, რომელიც სასტუმროს სახით ფუნქციონირებს, სხვადასხვა ნარჩენი, მათ შორის ჰიგიენური მოხმარების საგნები იყრებოდა, რისი გაკონტოლებაც სასტუმროს სპეციფიკიდან გამომდინარე შეუძლებელია და მისივე მოსაზრებით, სასტუმრო აშენდა და მისი ექსპლუატაცია მოხდა კანონმდებლობით დადგენილი წესების დარღვევით (იხ. სარჩელი- ტ.1, ს.ფ.2). საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ სსსკ-ის 103.1-ე მუხლით მტკიცებულებებს სასამართლოს წარუდგენენ მხარეები, ამდენად, კასატორს უნდა დაემტკიცებინა მისი საკუთრების დაუშვებელი ხელყოფის ფაქტი, რაც იმთავითვე აშკარაა ანუ კერძოსამართლებრივი ურთიერთობის ფარგლებში უნდა დადგინდეს აღნიშნული პრეტენზიის საფუძვლიანობა, შესაბამისად, მოსარჩელის მითითება სამშენებლო - საექსპლუატაციო ნორმების დარღვევაზე არ არის მოცემული დავის გადასაწყვეტად სამართლებრივად მნიშვნელოვანი. სააპელაციო სასამართლოს მსჯელობა და დასკვნები, რომლებიც სხვადასხვა დროს მოქმედი სამშენებლო და ტექნიკური ნორმების გამოყენებას, მათ უკუქცევით ძალას და ა.შ. უკავშირდება სცილდება კერძოსამართლებრივი მოწესრიგების ჩარჩოს.

26.სსკ-ის 176-ე მუხლით დადგენილ „დაუშვებელ ხელყოფაში" იგულისხმება ნაგებობის იმგვარი ექსპლუატაცია, რომელიც სამეზობლო ზემოქმედების თმენის ვალდებულების კანონით დადგენილ ფარგლებს სცილდება და მეზობელი მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის უფლებებს ხელყოფს, რაც იმთავითვე აშკარაა. საკუთრების უფლების შემზღუდველი დასახელებული ნორმით, რომელიც როგორც ზემოთ აღინიშნა სამეზობლო სამართლის მომწერიგებელ ნორმათა შორის ყველაზე იმპერატიულია და იურიდიული შედეგის მიხედვით 175-ე მუხლზე მაღლაც დგას (იხ. სუსგ №ას-413-396-2016,15.07.2016წ.) მესაკუთრისაგან ითხოვს ორი წინაპირობის არსებობის დამტკიცებას: "დაუშვებელი ხელყოფა“ და „ეს იმთავითვე აშკარაა“, ამდენად, კანონმდებელმა იმ დაშვებით, რომ საკუთრების უფლების შეზღუდვა შესაძლებელია მოხდეს მეზობელ მიწის ნაკვეთებზე ისეთი შენობების აშენების ან უკვე აშენებულის აკრძალვა, მესაკუთრეს დააკისრა ტვირთი, ხოლო ეს უკანასკნელი უნდა უთითებდეს არა ზემოქმედების შესახებ (რაც სსკ-ის 175-ე მუხლით დადგენილ შემთხვევებს მოიცავს), არამედ ისეთ აშკარა და დაუშვებელ ხელყოფაზე, რომელიც იმთავითვე თვალსაჩინო, აშკარაა და მისი დამტკიცება რეალურად შესაძლებელია ჯეროვანი მტკიცებულების წარდგენის ან მყარი პრეზუმფციის საფუძველზე. რაც თითოეულ კონკრეტულ შემთხვევაში სასამართლოს კვლევისა და შეფასების საგანია.

27. სამეზობლო ნორმები მესაკუთრეთა ისეთ სამართლებრივ ურთიერთობებს ადგენს, როდესაც ისინი ურთიერთპატივისცემით, სამეზობლო სივრცეში არსებული საკუთრების უფლების მოვლისა და დაცვის, მათ შორის ნორმალურ, მოსალოდნელ ზემოქმედებათა (არსებითი ან არაარსებით) თმენის ვალდებულებით არიან აღჭურვილი, ხოლო როდესაც საკითხი ეხება მეზობელი მიწის ნაკვეთზე განთავსებული შენობიდან (ასაშენებელი ან უკვე აშენებულის ექსპლუატაციის დროს) მომდინარე აშკარა დაუშვებელ ხელყოფას, ასეთ შემთხვევაში, საკუთრების უფლების ხელყოფის გამო მესაკუთრემ უნდა გამოკვეთოს საკუთარი ინტერესების დაცვის უპირატესობა მეზობელ მესაკუთრესთან, როგორც ხელმყოფ პირთან შედარებით, რადგან “სსკ-ის 176-ე მუხლი ნებისმიერ მესაკუთრეს თანაბრად იცავს. შესაბამისად, სარჩელის საფუძვლიანობის გამორკვევისას ორივე მხარის ინტერესები თანაბრად უნდა იყოს გათვალისწინებული“ (ას-40-38-2012, 22.03.2012წ.).

28. საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ სსკ-ის 176-ე მუხლზე, მსგავსად 170-ე და 172-ე მუხლებისა, არ ვრცელდება ხანდაზმულობის ვადა, რადგან ერთი მესაკუთრის მიერ მეზობელი მესაკუთრის უფლების დაუშვებელი ხელყოფა, რომელიც იმთავითვე აშკარაა და პრეტენზიის ავტორის მტკიცების საგანია, საკუთრების ხელყოფის სამართლებრივი ბუნებიდან გამომდინარე დაუშვებელია ხანდაზმულობის ვადით შემოიფარგლოს.

29. განსახილველ შემთხვევაში, საკასაციო სასამართლოს მიერ საქმის არსებითად განხილვის ეტაპზეც, სააპელაციო სასამართლოს მიერ დადგენილი ფაქტების საფუძველზე, კასატორს არ მიუთითებია ისეთ გარემოებაზე, რაც საკასაციო სასამართლოს მისცემდა შესაძლებლობას, საკუთრების დაუშვებელ აშკარა ხელყოფად შეეფასებინა განსახილველი დავა, აღნიშნული კი საკასაციო საჩივრის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმისა და სააპელაციო სასამართლოს გასაჩივრებული გადაწყვეტილების უცვლელად დატოვების საფუძველია.

30. კასატორის მიერ გადახდილი სახელმწიფო ბაჟი დარჩება სახელმწიფო ბიუჯეტში.

ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი :

საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 410-ე მუხლით და

დ ა ა დ გ ი ნ ა :

1. ზ. თ-ის საკასაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდეს;

2. უცვლელად დარჩეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2016 წლის 19 თებერვლის გადაწყვეტილება;

3. კასატორის მიერ გადახდილი ბაჟი დარჩეს სახელმწიფო ბიუჯეტში გადახდილად;

4. განჩინება საბოლოოა და არ საჩივრდება.




უკან დაბრუნება